«Бөбек» қоры Адамның үйлесімді дамуы институты
жүктеу/скачать 6,67 Mb.
|
| Діни құндылықтар. – адамның саналы пенде ретіндегі терең табиғатынан – оның өмір сүру бағытын іздеуі мен ғибадатқа мұқтаждығына жауап беретін, діннің ілім ретіндегі тұтастығы сақтап, иманды күзетуге жәрдем беретін қағидалар. Бұл, әрине, дін мәселесіне деген кең көзқарас. Осы тұрғыдан алғанда, адам дүниедегі негізгі діндерді мойындамағанның өзінде, ол бір нәрсеге сенімін арттырып, соған табынуы мүмкін. Тіпті, кейбір жағдайда ол оны саналы түрде сезінбеуі де ғажап емес. Мысалы, бүгінгі таңда реформа барысында біршама адамдар байлыққа, “алтын қошақан” – ақшаға табынады. Олардың ойынша, ақша арқылы сатылмайтын нәрсе жоқ, соның ішінде, қайсыбір лауазым иесін, тіпті адамдардың сүйіспеншілік пен басқа да нәзік сезімдерін өзіңе қарай тартуға болады. “Бәрі де сатылады”, деген принципке олар сенеді. Жаңа ғана тарих қойнауына кеткен Кеңес Одағында миллиондаған адамдар марксизм теориясына, болашақта жер бетінде коммунистік қоғамның орнауына сенген жоқ па? Әрине, адам сенімсіз өмір сүре алмайды. Адам өз әке–шешесіне, сүйген жарына, жақсы досына, өз халқына, я болмаса, адамзат қауымына сенуі мүмкін. Еш нәрсеге сенімін арттыра алмайтын адам – бақытсыз, ол өз өмірінің мәнін тез арада жоғалтады, оның әлеуметтік ауытқуға ұшырайтыны сөзсіз.
Ұлы Қытай халқы уақытында даосизм және конфуциандық философия бағыттарын тудырып, оларды өмір бағдарламасына айналдырды, яғни, олар осы халықтың дініне айналды. Олай болса, Дүниені жаратқан Құдай идеясы оларда жоқ. Сондықтан, әдебиетте оларды “Құдай ашылмаған” діндер қатарына жатқызады. Мысалы, Дүниені билейтін “тянь” – аспан ұғымы – бейтұлғалық дүниенің алғашқы бастамасы. Мұнда Дүниені жарату ұғымы жоқ болған соң, оның басы да, аяғы да жоқ, ол мәңгі белгілі бір шеңберде айнала береді. Олай болса, адам болмыстың тәртібін зерттеп қана қоймай, ең алдымен өз–өзін танып–біліп, өзгертуі қажет. Негізгі уағыздайтын қағидаларына “табиғаттың даналығы, онымен үндесті өмір сүру қажеттігі”– у–вей, “өз халқының тарихи жинаған тәжірибесіне, даналығына сену, яғни, әдет–ғұрып, салтты қатаң сақтау” –ли, “адамға сену, оны сүю” – жень т.с.с. жатады. Бүгінгі таңдағы беделді діндерге ұлы Үнді халқы тудырған буддизм ілімін жатқызуға болады. Ол б.з.д. V ғ. Гаутама Сидхартха деген ұлы адамның ізденісі арқылы дүниеге келіп, бүкіл Оңтүстік Шығыс Азияға кеңінен таралды. Бұл діннің негізгі идеясы – адам рухының асқақтығы, олай болса, адам материалдық дүниеге байланбау керек (апариграха), өйткені, ол одан жоғары. Келесі бүгінгі адамзатқа тікелей қажетті қағида – ешқандай тіршілікке зәбірлік жасамау (ахимса). Будданың адам алдына қойған талаптарының ішінде ерекше маңыздысы – ақыл–ой, ниет тазалығы. Екіжүзділік, алдап кету, арандату – адамның биік рухани мәртебесіне нұқсан келтіреді. «Ешқашанда жек көрушілік оған қарсы қойылған жек көрушілікпен толастанбаған. Керісінше, ол ұлғайған. Тек қана жек көрушіліктің жоқтығы оны сарқыйды»– деген Будданың тамаша ойы бүгінгі адамзатқа ауадай қажет сияқты. Ақыл–оймен қатар, адамның аузынан шыққан сөздер де болып, адамның жылы жүрегінен шығуы керек. Жаман сөз – рухани ақуалды ластайды, адами қарым–қатынастарды бүлдіреді. Адамзат руханиятында өзіндік ерекше орны бар, жер бетінде өте кең тараған – христиандық дін. Оны “Құдай ашылған” діндердің қатарына жатқызуға болады. Өйткені, христиан діні кітаптарында Құдайдың адамзатқа жіберген моральдық Өсиеттері, Оның бұл Дүниені қалай жаратқаны жөнінде мағлұматтар бар. Христиандық діннің ерекше сипаттарының бірі – үштік ұғымы. Яғни, Құдайдың біруақытта берілген үш келбеті бар: ол Құдай–Әке, Құдай–Ұл және Киелі Рух. Келесі – Құдай адамды өзіне ұқсатып, оған ақыл–ой, парасат, сұйіспеншілік сезімін беріп жаратты. Сондықтан, бұл фәнидегі оның алатын орны ерекше. Ол Дүниедегі тіршіліктердің бәрінен де жоғары, сондықтан, оларды билеуі, әрі қарай жетілдіруі керек. Адам күнәға белшесінен батса да, оны құтқару үшін Құдай–Әке жер бетіне өз Ұлын – Иса пайғамбарды жібереді. Ол бір жағынан – Құдай болса, екінші жағынан – адам. Иса өз мойнына адамзаттың барлық күнәларын алып, ақылға симайтын зардаптардан өтіп, адамзатты Құдай алдында құтқарады. Сонымен, Құдайдың адамға деген сүйіспеншілігі оны құтқарды. Олай болса, адам да сүйіспеншілікке толы болуы керек. Христиан дінінің негізгі қағидаларының бірі – адамды сүю. “Жақыныңды сүй, алыстағыны да сүй, тіпті өз дұшпаныңды да сүй” деген ғажап өсиет Иса пайғамбардың аузынан шыққан. Киелі Августин “Сүй, содан кейін не жасасаң да мейлі”–дейді. Өйткені, сүйген адам жамандық пен зұлымдыққа ешқашан да бармайды. Тарихи христиан діні сан алуан жаңару сатыларынан өтті. Оның шеңберінде көптеген жаңа ағымдар пайда болды (католиктік, православиялық т.с.с.). Әсіресе, Еуропа топырағында капиталистік қоғам мен бірге, протестанттық ағым пайда болып, жаңа қоғамның этикасын (моральдық қағидаларын) тудырды. Оның негізгі қағидаларының бірі – адам қажымай–талмай еңбек етуге, өмірді өне бойы жетілдіріп жаңартып отыруға жаратылған. Христиан діні Еуро–Атлантикалық цивилизацияның дамуына зор әсерін тигізді. Бұл дүниені адам мәртебесіне сай етіп қайта құру жолында үлкен жетістіктерге жетті. Сонымен қатар, Дүниені қайта өзгерту жолында Батыс цивилизациясы ХХ ғ. көп сәтсіздікке ұшырап ақырында біршама ойшылдар (постмодернизм ағымы) адамның табиғатты өз еркіне көндіру қағидасының мүмкін емес екенін ашық айтуда. Соңғы 300 жыл шамасындағы ғылым мен техниканың зор қарқынмен дамуы, халықты жалпы ағарту, білім деңгейін өсіру, қорланған материалдық байлыққа табыну, өмірде сезімдік–ләззат алуға ұмтылу т.с.с. еуропалықтардың пілдей бөлігінің христиан дінінің шеңберінен ауытқып “индустриалдық”(өндірістік) “кибернетикалық”(есептеу), “сайентологиялық” (ғылым) т.с.с. дін бағыттарының пайда болуына әкелді Дүниежүзілік дәрежедегі соңғы дін – Ислам діні. Оның да, христиандық дін секілді, шыққан рухани қайнар көзі – Таяу Шығыста. Бұл дін VII ғ. Араб көшпенділері арасында дүниеге келеді. Атақты неміс ғалымы М.Вебер, исламды Дүниені бағындыратын жауынгер діні дейді. Сол себепті Сары–Арқаның көшпенділері де бұл дінді ұнатып қабылдаған. Ислам дінінің негізгі Д.қ. мен қағидаларына тоқталсақ, оның Құдайы – Алла – осы Дүние мен адамды жаратқан рухани құпия күш. Христиан дінідегідей мұнда үштік мәселесі жоқ. Ол – жалғыз және өз Құдіреті арқылы жаратқан Дүниенің әр жағында мәңгілікті өмір сүреді. Ол Мұхамед пайғамбар арқылы өз өсиеттерін адамдарға жеткізді, сол кітабы – Құран дүниеге келді. Ислам діні адамды табиғатқа қарсы қоймайды. Алла тағала жаратқан Дүние – керемет, ғажап, сондықтан, адам алдында оны қайта құру, өзгерту мақсаты жоқ, ол табиғат шеңберінде өз орнын тауып өмір сүруі керек. Адам, әрине, саналы және ырықты пенде болып жаратылған, ол жақсылық пен жамандықты айырып таңдай алады. Дегенмен де, Алла–тағала адамға өмірдің барлық саласында қалай өмір сүру керек екенін Құранда көрсетеді (Шариғат). Иран халқының ойшылы Аятолла Хомейнидің айтуына қарағанда, “адам өмірінің бірде–бір тіпті кішкентай бөлігі Ислам ілімінің назарынан тыс қалған жоқ”. Сондықтан да, Ислам діні көп жағдайларда әлеуметтік–саяси мәселелерге араласып, мемлекетпен өте тығыз байланыста болады. Кейбір кезде, діни қайраткерлер үкімет басына келіп теократиялық тәртіп орнатады (Иран, Сауд Аравиясы т.с.с.). Ислам дінінің тереңде жатқан рухани негізі қауымдық пен теңдікке (эгалитаризм), қоғамдық мүддені жоғары ұстауға кетеді. Сондықтан, қайырымдылық, әлсіздерге қол ұшын беру осы діннің негізгі қағидаларының бірі болып саналады. Экономика саласындағы Батыстық пайда, кірісті мейлінше көбірек табу, құнды қағаздар нарығындағы пайда табу әдістерін, өсімқорлық сияқты нәрселерді Ислам діні қабылдамайды. Экономика адамдардың өмір сүруіне жағдай жасайтын құрал ғана, ол ешқашанда өз–өзіне жеткілікті мақсат–мұрат емес. Бұл жағынан алып қарағанда, Ислам неше–түрлі социалистік идеяларға жақын екенін байқаймыз. Осы тұрғыдан алғанда, бұрынғы Кеңес Одағының біршама Ислам елдерімен өте тығыз байланыста болғанын түсінуге болатын сияқты. Тағы да Исламды Христиандық дінмен салыстырсақ, Алла–тағаланың каһарлы Құдай екенін байқаймыз. Ол жеке адамның Өзіне ұқсастығын мойындамай, оның тәкәппарлығын судай басады. Ислам елдерінде гомосексуализм, лесбиандық, нашақорлық, порнография, аборт т.с.с. Батыстағы кең тараған нәрселерге тиым салынған. Сондықтан да, Батыс өмір жолының ақпарат құралдары арқылы Дүниежүзінде кең тарауы Ислам елдерінде наразылық тудырып, қазіргі діни фундаментализм, экстремистік қозғалыстар себептерінің бірі болып отыр. Бүгінгі адамзат бастапқы Д.қ–тан ауытқуынан жер бетінде мыңдаған жаңа діни секталар өз көзқарасы, рухани құндылықтарын уағыздауда. Олардың кейбіреулері адам үзілді–кесілді шайтан жолына түсті, сондықтан, ақыр заман көп кешікпей келеді десе, екіншілері – еш нәрсеге зәбірлік жасамауға, ет жемеуге (вегетариандық), Табиғатты аялауға, төзімділікке, бейбіт өмірге шақырады. Мұндай қозғалыстар біздің елімізде де бар. Бүгінгі біртұтастыққа бет алған адамзатқа Д.қ–тардың білу қажеттігі бар. Ол бүгінгі діндердің жақсы жақтарын қамтып, адамзатты келісімге, зорлық–зомбылыққа тойтарыс беруге, адамды аялап, сүйюге, жер бетіндегі тіршілікті сақтауға бағытталуы тиіс. Өкінішке орай, рухани саладағы өзгерістер тарихи өте баяу қарқынмен жүреді. Солай десек те, тек рухани жаңарудың негізінде ғана адамзаттың қорланған қайшылықтары шешілуі мүмкін. Үнді халқының ұлы ақыны Р.Тагор айтқандай, “заттарды аз уақыттың шеңберінде білуге болады, бірақ, олардың Рухын аңғару көп ғасырларға созылған тәрбие мен адамның өзіндік тежеуін талап етеді”. Расында да, бұл өмірде болу, тек қана өмір сүру – адамға жеткіліксіз. Әр адам өз болмысының бүкіл тіршілікпен, жер бетіндегі әрбір затпен бірге жаратылғанын, “бәрі де бірдің ішінде, бір – бәрінде” екенін сезінбей жаңа рухани ақуал келмейтінін білуіміз қажет. Негізінен алғанда, барлық діндер бүкіладамзаттық моральдық қағидаларды алға тартып, соның арқасында халықтың рухани бірлігін қамтамасыз етеді. Қайсыбір діннің беделі оның уағыздаған моральдық Д.қ–мен байланысты, өйткені, олардың қайнар көзін Құдайдың құдіретті өсиеттеріне әкеліп тіреледі. Каталог: upload -> Book Book -> «Бөбек» қоры Адамның үйлесімді дамуы институты Book -> Ә. Ш. Әлімжанова, Т. Х. Ғабитов, Өнер – өзін-өзі танудың қайнар көзі Book -> Ә. Ш. Әлімжанова, Т. Х. Ғабитов, Өнер – өзін-өзі танудың қайнар көзі Book -> Нұрмұратов с нұрекеева С. С., Сағымбаев Е. Оқырмандарға ұсынылып отырылған бұл антологияның ерекшелігі «Өзін-өзі тану» Book -> Нұрмұратов с нұрекеева С. С., Сағымбаев Е. Оқырмандарға ұсынылып отырылған бұл антологияның ерекшелігі «Өзін-өзі тану» Book -> Өмірді бағалап үйренейік балалар суицидін алдын-алу бойынша ата-аналарғА, педагогтерге арналған қҰрал алматы Book -> Рухани-адамгершілік білімге байланысты әндер жүктеу/скачать 6,67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|