Дәріс 1 Цитология және гистология ғылымдарының мазмұны. Онтогенезде ұлпалар қалыптасуының кейбір жалпы заңдылықтары. Цитология мен гистологиядағы зерттеу тәсілдері

Талшықты шеміршектің құрылысы бір жағынан гиалинді шеміршекке ұқсас, екінші жағынан тығыз талшықты дәнекер ұлпасына ұқсайды. Клеткааралық затында көптеген талшықтар болады. Хондроциттер изогенді топтарды құрады. Талшықты шеміршек омыртқааралық дискілерінде жамбастың шат сүйектерінің байланысқан жерінде кездеседі.

Сүйектің үш түрі болады: ірі талшықты, пластикалы, дентин.

Ірі талшықты сүйек ұлпасы ұрықтарда болады. Олардың клеткалары көп және талшықтары ірі болады және түрлі бағытта орналасады. Жануарлардың өсіп дамуы кезінде ірі талшықты сүйек құрамында жіңішке паралелль орналасқан коллагендік фибрилдер бар пластинкалардан тұратын пластикалық сүйекке айналады.

Пластикалық сүйек ұлпасының негізін коллагендік фибрилдердің тұратын сүйек пластинкасы құрайды. Бір пластинкада барлық фибрилдер бір-біріне паралелль орналасады. Екі көршілес пластинкалардың фибрилдері бір-біріне перпендикуляр, яғни 90° орналасады. Пластинканың ішінде сүйектің клеткалары да орналасады.

Дентинді сүйек тісте болады. Бұл өте мықты сүйек. Оның ұлпасында клеткалардың тек талшықтары орналасады. Ал клеткалардың денелері дентиннен тыс орналасады.

Сүйек ұлпасының клеткалары: остеоциттер, остеобластар, остеокластар.

Остеоциттер – сүйек ұлпасының негізгі клеткалары. Олардың бірнеше өсінділері болады. Олар арнайы қуыстар – лакулаларда орналасады. Барлық лакулалар бір-бірімен каналшалар арқылы қосылып тұрады. Остеоциттердің өсінділері сол каналшаларда орналасады. Каналшалар қантамырлармен жалғасып тұрады. Остеоциттердің қоректенуі қантамырлар арқылы жүреді.

Остеобластар – сүйек ұлпасының клеткааралық заттарын түзеді. Олар куб тәрізді немесе көп бұрышты болады. Цитоплзамасында түйіршікті эндоплазмалық тор, Гольджи аппараты жақсы жетілген болады. Даму барысында остеоциттерге айналады.

Остеокластар – ірі клеткалар. Ядроларының саны 3-30 дейін. Остоекластардың қызметі – шеміршек пен сүйекті ыдырату. Остеокластар макрофагтар қатарына жатады және көптеген клеткалардың қосылуы нәтижесінде пайда болады. Гольджи аппараты және лизосомдар жақсы дамыған. Митохондриялары көп болады. Остоекластың сүйекке жанасатын жағы қатпарланып тұрады. Сол жағынан көптеген ферменттер бөлініп сүйекті ерітіп ыдыратады.

Жіліктің құрылысы. Жілік пластинкалы сүйектерден құралады. Тығыз сүйек қормай орналасқан сүйек пластинкаларынан құралған көптеген цилиндрлерден тұрады. Әрбір цилиндрдің ортасында Гавера каналы болады. Осы канал арқылы қантамырлар өтеді. Осындай пластинкалық жүйе – остелон деп аталынады. Жілік сүйек бір-біріне жанаса ораналсқан остеондардың көптеген санынан тұрады. Сүйек пластинкаларының арасында сүйектің тірі клеткалары остеоциттер орналасатын қуыстар болады. Остеондардың арасында аралық пластинкалар орналасады. Жілік сүйекті сыртынан сыртқы негізгі пластинкалар жүйесі қаптап тұрады. Сүйек қуысының ішкі беті ішкі негізгі пластинкалармен астарланған. Оны жұқа дәнекер қабықша – эндост қаптап тұрады. Сыртынан сүйекті пермост қаптап тұрады. Пермост екі қабаттан тұрады ішкі және сыртқы. Ішкі қабат коллагендік және эластиндік талшықтардан тұрады. талшықтар арасында остеокластар жатады, жас өсуші сүйектерде көп болады. Пермостың сыртқы қабаты тығыз келеді және коллагендік талшықтардың жуан шоғырларынан тұрады. Осы қабат арқылы нервтер мен қантамырлар өтеді, олар Фолькман каналдар арқылы Гаверс каналдарымен байланысты сүйекті қоректендіреді.