Шерхан Мұртаза Қызыл жебе екінші кітап алматы, 2021

Бала шешесінің сөзін емеуріннен түсініп:
– Бізді алып келген көзілдірікті кісі ме, апа? – деді.
– Иә, құлыным. Ол сенің Тұрар көкең той. Арыстаннан туған 
асыл ғой. – Әйелдің көзінен жып-жылы жас жылжып, боржыған 
көгіс бетін жылғалай ағып жатты.
– Мені танымады. Танымағаны жақсы болды. Менің мұндай 
халге  түскенімді  білмей-ақ  қойғаны  дұрыс.  Құлыным,  –  деді 
баласының  басынан  сипамақ  болып,  қол  созып.  –  Құлыным, 
есіңде болсын. Ол сенің Тұрар көкең. Ол да сендей жоқ-жетім 
болған.  Бауырыма  салып,  емшегімді  ембесе  де,  ана  орнына 
біраз жыл анасы болып едім. Әлім жеткенше, жаным ашып еді. 
Осымен  екі  қатер  шағында  ара  түстім.  Мен  бейбақтың  күнәм 
көп  шығар,  бірақ  сол  екі  рет  төнген  тажалдың  бетін  тырнап 
ара түскенім, менің күнәмді жеңілдетер. Айдауға кеткен әкесін 
күтпей,  әзәзілдің  тіліне  еріп,  қайныма  қосылдым.  Одан  сен 
тудың, құлыным. Ересектердің жолы бұралаң болғанмен, сенің 
не жазығың бар, құлыным? Сен періштесің ғой. Біліп ал, Тұрар 
көкең ол сенің! Мен тұра алмай қалсам, білдің бе, құлыным, мен 
өліп  қалсам,  кісілерден:  «Тұрар  көкем  қайда?»  –  деп  сұра.  Ол 
сені өлтірмеуге тиіс. Апамның аты Ізбайша де, білдің бе? Өзімнің 
атым Арман де, білдің бе?!
– Білдім, апа...
–  Не  білесің,  байғұс  балам.  «Кімнің  баласысың,  әкең  кім?» 
–  деп  сұраса:  –  Рысқұл  атамның  баласымын  де.  Молдабектің 
баласымын  деме  білдің  бе?  Молдабекті  айтпа.  Қай  Рысқұл 
десе,  айт:  Жылқайдардың  Рысқұлы  де.  Шымыр-Шілмембеттің 
Рысқұлы  де,  білдің  бе?  Ұмытпайсың  ба?
– Иә, жаңа көп адамдар айтты той: «Рысқұлов, Рысқұлов» деп. 
Ұмытпаймын  мен.  Бізге  ауқат  берген  кісі  де:  ортақ  Рысқұлов, 
ортақ Рысқұлов дей береді. Оның аты Тұрар болса, неге «ортақ» 
дейді, апа?
– Ортақ дегені сыйлағаны той, жақсы көріп айтқаны. Әйтпесе, 
көкеңнің аты Тұрар. Ұмытпа, ұлым.
– Ұмытпаймын, апа – деп бала анасының бауырына тығылды.

Биылғы  аспаннан  тамбай  қойған  жаңбырдың  тығыны  мына 
ісіп-кепкен әйелдің көзінен ашылғандай жылғалап жылы жас аға 
берді, аға берді...
* * *
Тек-Тұрмастың  етегінде,  Таластың  жағасында  әлі  нілі 
таймаған жасыл алаңқайда бір үйір жылқы ықтап қалған. Жалын 
жел  желбіреткен  торы  айғыр  үйірдің  бас-аяғын  жинап,  құлын-
тайына дейін шашау шығармай, аумақты айнала шауып, кісінеп-
кісінеп  жібергенде  Қамбар  атаның  өзі  жер  тарпып  жүргендей 
болады.  Қамбар  атаның  тұяғынан  қалған  ошақтай  ойықтың 
дерменесі  тапталып,  киелі  шөптің  исі  әлемді  алып  кетеді.
Қара  сұр  бұлт  жыртылып,  жыртығынан  жарқ  етіп  күн 
көрінгендей сонау батыста Асаудың арты бетінен Айша-Бибінің 
күмбезі  жарқырайды.  Бұлттың  жыртығы  қайта  жамалып,  күн 
көрінбей  қалады.  Күннің  өзі  әлгі  жыртықтан  құлап  түсіп, 
Айшабибі  күмбезіне  айнала  салған  сияқты.
Ұлы Таластың інісі Асау өзені ғашықтардың киесі Айша-Бибі 
Асаудың  арғы  бетінде,  Айша-Бибінің  сүйген  жігіті  Таластың 
бергі бетінде: екеуін айырып тұрған – екі өзен, екеуі бір-біріне 
жете  алмастан,  ынтызар  көңілдер  көнши  алмастан  бір-біріне 
күмбез болып қол бұлғасқан дауылды дүние. Өзендер толқыны 
солардың арманындай, ешбір өксігі басылмай, таусылып болмай, 
жүз-жүз  жылдар  жылап  жатқаны  таңқаларлық.
Әулие-Ата  келбетін  тұтас  көргің  келсе,  Тек-Тұрмасқа  шық. 
Генерал  Черняев  Әулие-Атаны  араларда,  шаһарды  шолу  үшін 
Тек-Тұрмасқа бекер шықпаған. Жергілікті халық оны Шырнай-
паша деп кетіп еді. Шырнай-паша дарынсыз генерал емес екен, 
қақпаның аузын қан қылмай-ақ, шаһардың үстін шаң қылмай-ақ, 
Әулие-Атаны  оп-оңай  алған.
Қаланы қанға бөктіру керек пе, керек емес пе? – деп осы Тек-
Тұрмаста тұрып бір мезгіл ойға қалған да шығар.
Егер  сол  жылы  Шырнай-паша  Таластың  жағасынан  тек 
итмұрын  мен  шоңайна  тікенді,  тау  шеңгел  мен  шырғанақты 
ғана көрсе мүмкін, зеңбірекке көбірек қол салуы да... Ал бірақ 
бүкіл  Әулие-Ата  зифа  теректен  желек  жамылып  тұрады.  Тіпті 
Қарахан  күмбезінің  өзі  сол  зау  теректерден  көрінбей  қалады. 

Қарахан күмбезінің айналасы толған мүрде, ұлы зират. А бірақ 
оларда күмбез жоқ. Оларды арша бұтағына орап көмген. Күмбез 
астында жатса да Қарахан патша сүйегі қурап күл болып кетуі 
мүмкін. Ал соның жанында күмбезсіз жатқан Мәмбет батырдың 
сүйегі  шірімейді.  Өйткені  оның  табыт-бесігі  жасыл  арша.
Қара  құстан  қорғалап,  балапандарын  қанатының  астына 
жасырып алып, шар-шар еткен ақ тауықты көрген адам Әулие-
Атаның  зифа  теректерін  көз  алдына  елестете  алады.
–  Жігіттер  қараңдаршы,  біз  тарихтың  ұлы  сахнасында 
тұрмыз, – деді Тұрар қасындағыларға жан-жақты орай нұсқап. 
– Ана Алатау мен Қаратау, мына Тек-Тұрмас осы сахна төріндегі 
декорация сияқты емес пе? Қараңдаршы. Бірақ біз ақтар емеспіз, 
саяси қайраткерлерміз. Революция таяу. Біздің «Қазақ жастары 
революциялық одағының» кезекті мәжілісін осы оқшау таудың 
бауырында өткізуді жөн көрдік. Қалада өткізу қауіпті. Санаулы 
күні  сарқылған  сайын  уақытша  үкімет  тым  қабаған  болып 
барады.  Сақтық  үшін  әдейі  осы  Тек-Тұрмасты  таңдадық.
Күмбездің  тұғырындай  сұп-сұр  сандық  тастарға  жайғасқан 
жастар  одақ  басшысының  сөзіне  құлақ  салған.
– Революциялық жастар одағы өмір сүргелі көп уақыт өтпесе 
де, едәуір жұмыс жүргізді. Оның бәрін тізіп жатудың қажеті жоқ 
деп  ойлаймын.  Табысымызды  ешкім  тартып  алмайды,  алдағы 
міндет қымбат. Соны ғана тұжырымдайық. Содан соң тез жер-
жерге тарап, іске кірісейік.
Тұрар өзінің серіктеріне көз тастайды. Күні кеше көпшілігі әлі 
оң мен солын танымайтын қызылқанат балапандар сияқты еді, 
енді мұзбалақ тау қырандарындай ысылған азаматтар отыр. Анау 
Қабылбек пен Мақсұт, Тұрдалы мен Төребек Меркеден келген. 
Қарымбай мен Сыдық Абыланов осы Әулие-Атадан.
–  Халық  алдында  әуелі  Уақытша  үкіметтің  зұлымдығын 
әшкерелеу  парыз.  Оның  іс-әрекеті,  саяси  патша  үкіметінің 
жалғасы.  Керенский  қолынан  келсе  Николай  екіншіні  әлі  де 
болса  құтқарып  қалмақ.  Тек  халық  қаһарынан  қорыққаннан 
ғана  тұтқында  ұстап  отыр.  Қазіргі  кезеңде  түрлі  партиялар 
өзін  революционер  етіп  көрсеткісі  келеді.  Халық  қамын  жеген 
күрескерлер  болып  көрінгісі  келеді.  Меньшевиктер  солай, 

эсерлер  мен  кадеттер  де  солай;  анархистерге  дейін  халыққа 
жанашыр бола қалғысы келеді. Мұндай жағдайда біздің «Қазақ 
жастары революциялық одағы» тек большевиктік коммунистер 
партиясының  бағытын  қолдайды.
Табиғат  айбыны  албырт  жастардың  кеуделеріне  асқақ  сезім 
күшін  құйғандай  жігіттердің  жанары  алдаспанның  жүзіндей 
жарқ-жұрқ  етеді.  Анау  қияқ  мұртты  Қабылбек,  жас  та  болса 
байсал  тартқан  сабырлы  Қарынбай,  қыз  мінезді  сыпайы 
Сыдық,  шықшыты  бұлтылдап  тұратын  қызба  Мақсұт,  ылғи  да 
манасшыдай екі иығын қомданып отыратын Тұрдалы – бәрі де 
Тұрардың  сөзін  бөлмей  селт  етпей  қалған.
–  Әулие-Ата  большевиктер  фракциясының  жетекшілері 
Хмелевский  мен  Чернышев  жолдастар,  сендерге  сәлем  айтты: 
Уақытша үкіметтің туын құлатып, тұғырын талқандайтын мезгіл 
жақын.  Сол  мезгілді  жақындата  түсу  үшін,  «Қазақ  жастары 
революциялық одағы» мүшелерінің белсенділігін, күрескерлігін 
арттыра түсу керек. Бірі-бірімізден хабар үзбейік. Петербург пен 
Ташкент  Уақытша  үкіметті  құлатқан  замат  Әулие-Атада  Кеңес 
өкіметі  үшін  ашық  айқас  басталмақ.  Кәзіргі  міндет  –  соның 
үшін  халықты,  көпшілікті  Кеңестің  әділдігіне  сендіре  беру 
керек.  Қабылбек,  Мақсұт,  тез  Меркеге  аттаныңдар.  Жігіттерге 
сәлем айтыңдар. Сендер онда, біз мұнда, жеңіс туының астында 
кездесетін  болайық!
Тұрар майдандас достарымен құшақтасып қоштасып, сандық 
тастардан секіріп, төменде тұрған жалғыз атты жеңіл трашпецкеге 
беттеді.
Таластың суы қызыл жартасқа сарт-сарт соққылап, ақ көбігі 
аспанға  шапшып  тулап  жатты.  Жар  басындағы  Тек-Тұрмас 
күмбезі  теңселіп  тұрғандай  көрінді.

жүктеу/скачать 1,48 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: