Аннотация

Біз бүкіл өмір бойы өз сезімімізді бақылауға үйренеміз, сөйте тұра кейде оның жетегіне еріп кетіп, жанымызды жаралап алғанымызды білмей де қалатынымыз бар. Мына тестің сұрақтарына дәл жауап берсеңіз, өзіңіздің сезімге қаншалықты берілетіндігіңізді және ренжуге бейім не бейім еместігіңізді дұрыс бағалай аласыз.

Жауаптың түрлері: жоқ – 1 балл, кейде – 2 балл, жиі – 3 балл, иә, үнемі – 4 балл.

1. 
   Асқа тәбетіңіз шаппаған кезіңіз болды ма?
   
2. 
   Бір нәрсені тура келгенде мазасызданып, тыпыршисыз ба?
   
3. 
   Ауа-райының өзгерістері көңіл-күйіңізгеәсер ете ме?
   
4. 
   Ұйықтай алмай қиналған сәттеріңіз болды ма?
   
5. 
   саусақтарыңызбен столды тықылдатып немесе орындықта отырып аяғыңызды шайцқайтын сәттеріңіз жиі ме?
   
6. 
   Диета сақтайсыз ба?
   
7. 
   Шудан денеңіз түршіге ме?
   
8. 
   Жұмысқа не кездесуге кешігіп барасыз ба?
   
9. 
   Жүрегіңіз жиі соғатын кез бола ма?
   
10. 
    Қорқынышты түстер көресіз бе?
    
11. 
    Төңірегіңіздегілердің өздеріңізге назар аударуынан қымсынбайсыз ба?
    
12. 
    Жұмыстағы және үйдегі істерден шаршап-шалдықпайсыз ба?
    
13. 
    Адамдардың сізге дөрекілік көрсеткен кезі болды ма?
    
14. 
    Біреуге қызғаныш білдіресіз бе?
    
15. 
    Достарыңызға сенесіз бе?
    

Нәтижесін талдау

20 баллдан төмен. Сіз өте байсалды адамсыз. Өмірді жайбарақат қабылдайсыз және адамдармен тіл табыса аласыз. Бірақ бұған масаттанбай-ақ қойыңыз; осындай балл жинаған адамдар арасында өмірге түсті көзілдірікпен қарап, қиялға берілушілер де кездеседі, олар өздерін жоғары бағалайды.

20-40 балл. Сабырлы адамсыз. Өте ұнамсыз нәрселердің әсерінен кейде сіз өзіңізді ұстай алмай қаласыз, дегенмен ұсақ-түйек нәрсеге бола күйгелектенбейсіз.

№	Аты	Балаларды зерттеу нәтижесі	Ата-аналарды зерттеу нәтижесі
	Асылжан	28	30
	Арман	29	27
	Әсем	31	34
	Әсел	26	29
	Бағлан	27	28
	Баян	29	18
	Бақберген	31	31
	Қалығаш	26	26
	Құрмет	27	27
	Мақсат	29	30
	Мөлдір	31	27
	Мұқит	26	34
	Марина	27	29
	Нағима	29	28
	Нұрбота	31	18
	Оксана	26	31
	Перизат	27	26
	Полат	29	27
	Разия	31	30
	Феруза	26	27
	Шынар	27	34
	Эльмира	29	29

Зерттелінушілердің басым көпшілігі ұнамсыз нәрселердің әсерінен кейде өзін ұстай алмай қалатын, дегенмен ұсақ-түйек нәрсеге бола күйгелектенбейтін көрсеткішке ие болды. Ата-аналарымен салыстырмалы талдау көрсеткіштері бір-біріне өте жақын екенін көрсетті.

№ 6 ҚОСЫМША

Стресспен қалай күресуге болады?

Материалдар: аудиокассетасы бар магнитафон, ватман, сурет құралдары, А4 форматтағы ақ қағаз, тест және әдістеме өткізетін бланкілер. «Бауырсақ» жұмсақ ойыншығы.
1. «Топтық сәлемдесу» жаттығуы

Мақсаты: коммуникативтік дағдыны топтық өзара әрекетті дамыту, көшбасшылық тенденцияны айқындау, қатаюлан арылу.

Уақыты: 10 минут.

Нұсқау: Бүгінгі күнді 4 кіші топтарға бөлінуден бастайық. Ол қыс, көктем, жаз, күз ұстанымы бойынша жасалынсын. Әрбір топтың міндеті - сәлемдесу ойлап тауып, оны ым-ишара арқылы басқа кіші топтарға көрсету.

Талдау: Жаттығу қаншалықты сізге ұнайды?

Сіздің тобыңыз тапсырманы қалай орындады?

Сәлемдесу тәсілі жылдам ойлап табылды ма?

Топтан қалай сәлемдесу қажеттігі жөніндегі, идеяны кім ұсынды?

Қандай сәлемдесу сізге ерекше ұнады?

Сіздер бірі-біріңізбен ерекше тәсілмен сәлемдескенде не сезіндіңіздер?

Әдебиеттерде стресс туындауының себептерін көптеп жазады. Бұл кінәні сезіну, құндылықтарды жоғалту, оқуды жек көру және т.б.

Көбісі сртесс фактор болып табылатын мектепті ұнатпайды. Не істеу керек? Одан құтылудың тәсілі өмір стиліңізді және өзіңізді өзгертіңіз!

Уолтер Расселдің сөзін келтіргім келіп отыр: «Егер жек көрген нәрсеңмен айналыссаң, жек көруден ағзаны жоятын токсиндер бөліне бастайды, соның нәтижесінде қажып, шаршап және жалығасыз немесе ауырасыз. Сіз не істесеңіз де сүйсініп жасаңыз. Болмаса сүйсініп жасайтынды ғана істеңіз». Осылайша шығыстың ерте даналығы айтқан. Барлығын сізге белгілі тәсілмен сүйеніп жасаңыз. Сабаққа, оқуға деген махаббат дене мен рухани күш беріп, қажу мен жалығудан құтқарады. Өзіңіздің дене және психикалық саулығыңызға назар аударыңыз. Стрестің физиологиялық белгілері: ұйықтай алмау, бас ауру жүрек дүрсілдеу, арқөаның, азқазанның, жүректің ауруы, асқазанның қорытпауы, спазмалар. Стрестің психологиялық белгілері ұмытшақтық, есте сақтау қиындықтары, себепсіз қорқыныштар, ашуланшақтық болып табылады. Бұл өзіне деген сенімділігін жоғалтып, түрлі ауруларды, психикалық шаршауларды туындатады және дәріге бағынышты етеді.

Біріншіден стресс кезінде ағзаға витаминдер қоры, әсіресе В тобы тез таусылады. Көптеген дәрігерлер күнде витамин ішуге кеңес береді, дегенмен де артық ішіп қоймаңыз.

Барлығы орнымен болғаны жөн.

Екіншіден дене жаттығулары өте пайдалы. Спорт залына барыңыз, жаттығу жасаңыз, билеңіз, ән айтыңыз, қалада серуендеңіз, бассейінге, моншаға барыңыз.

Үшіншіден, психикалық және дене релаксациясы қажет. Келесі тәсілдерді көріңіз: босаңсытатын музыка тыңдаңыз, түнгі аспанға бұлтқа қараңыз және армандаңыз.

Төртіншіден, үйлесімді өмір үшін жанұяның, достардың қолдауы қажет. Психологиялық тренингтерге барыңыз, жанұя салтанаттарынан қалмаңыз, жаңа қызықты адамдармен танысыңыз. Ата-аналарыңызға, ата-әжелеріңізге, бауырларыңызға көңіл бөліңіздер, өйткені олар сіздің махаббатыңызға, қамқорлығыңызға, мейіріміңізге өте қажет етеді емес пе.

7. 
   Кіші топтардағы пікір – сайыс
   

Уақыты: 25 минут.

Материал: 4 ватман қағазы, фломастерлер, стрестен арылудың төрт түрлі сөздері бар таратпалар қатысушы үшін дайындалады.

Нұсқау: сіздерге келесі тәсілмен 4 кіші топтарға бөліну қажет. Менің қолымда сөздер жазылған таратпа салынған қобдиша бар. Әрқайсысыңыз қобдишадан сөздер жазылған таратпа сөздер аласыздар, ол сөздерге ұқсастар бір топ боласыздар. Іздегенде дыбыс шығармай, жанама емес тәсілді пайдаланыңыз. Әрбір жиналған топ оны ым-ишарамен көрсетеді. Сөздер: витаминдер, жаттығулар, релаксация, жанұя. Ал енді 4 топ құрыңдар, таймер, хатшы, спикер, төраға немесе төрайым таңдаңдар. Қазір мен сіздерге талқыланатын сұрақтарды таратамын. Пікір-сайыс барысында ми шабуылы ұстанымы мен топ қағидасын сақтаңыздар. Жұмысқа 2 минут беріледі.

1-ші топқа тапсырма: «Стресс-бұл....» сөйлемін аяқтаңыздар.

2-ші топқа тапсырма: «Стресс қалай қарсы тұруға болады?»

3-ші топқа тапсырма: Стрестік ситуациялардан мысалдар келтіріңдер.

4-ші топқа тапсырма: Егер сіз стрестік ситуацияға тап болсаңыз, не істеу қажет.

Ал, енді спикерлерді талқылау барысында өңделген топтық идеялармен таныстыруды сұранамыз.

Сонымен бірге, оқушылардың мінез-құлқын сауықтыруға психологиялық тренинг те жақсы әсер береді. Оны барлық сыныптарда 30 минут шамасында өткізу керек. Тренинг туралы материалдар да жеткілікті. Акупунктура, яғни өз өзіне массаж жасау, шынығу, көңілді қозғалмалы ойындар да жақсы нәтиже берері сөзсіз. Ал жылдам, күш жұмсауды қажет ететін ойындар оқушыларды сергітіп, көңілдерін орнықтыра алмайды. Сондықтан оларға жатып істейтін жаттығуларды үйде орындауын тапсыру керек.

Мысалы, төмендегідей жаттығу кешенін ұсынуға болады:

1. Еңкейіп, аяқ пен қолды жерге тіреп, қолмен алға қарай қадам жасай отырып жату және қайтадан бастапқы қалыпқа келу.

2. Орындыққа отырып, оның артқы жақтауынан ұстап қолды дене салмағымен қолды бүктеу, жазу.

3. Аяқты бекітіп, іш бұлшықеттеріне салмақ сала отырып, денені көтеріп-түсіру.

4. Етбетінен жатып, аяқ пен қолды бір мезгілде көтеріп, денені кері иілту.

Осылайша дене қимылдары арқылы оқушылардың бойындағы ағрессияны жойып, оларды қылмыстық әрекеттерден, өктем мінез-құлықтан сақтап қалуға болады. Бұл дене бұлшық еттерін дамытып, ағзаны шыңдауымен қатар дене тәрбиесі сабағы арқылы әлеуметтік мінез-құлықты тұрақтандыруға жасалған қадам бола алады.

№ 7 ҚОСЫМША

1. 
   Жаттығу «Менің атым»
   

а) нұсқасы

Барлығы шеңбер болып отырады да, әрқайысысы ретімен өзінің атының бас әріптерінен басталатын сын есім сөзді айтады. Мысалы: Қанат-қызықты, Үсен –үлкен.

Келесі қатысушы сын есімді қайталайды, келесі аталған шеңбер мүшесі өзінің атын қойып, ары қарай кете береді.

б) нұсқасы.

Әрбір өзіне жаңа ат, тренинг үшін бұл атаумен бірге жетуге сапаны көрсетеді. Келесіде бірінші нұсқадағыдай.

2. 
   Жаттығу «Бұзылған телефон»
   

А) Жүргізуші қатысушылардың құлағына шеңбер бойымен бір сөз айтады, бір-біріне келесіне сөзді айтады. Бұл сөз жүргізушінің құлағына жетпеу керек. Егр ол өзгерсе, әрбірі кері ретпен не естіді, соны айтады.

Б) 2 Команда. Жүргізуші біреуіне парақта сурет болғанын көрсетеді де, ол жайында келесі қатысушыға жазып, бейнелейді.

3. Жаттығу « Мен өзімді сүйемін»

Қатысушы, тек қана тұрақты барлықтарына қалай сөйлеуді, жаза беруді үйретеді. Орындыққа отырып 3-5 мин ішінде "Мен өзімді сүйуге тиістімін, не үшін» тақырыбында әңгіме айту. Тақырыптан ауытқып кетпеуі тиіс. болмайды көңілі алаңдату . Одан кейін барлық тілеушілер сөйлейді , не үшін олар мына адамды сүйетіндігін .

Әрбір қатысушы , ертегіні айтып береді, жалпы әңгімеге тиісті жаңа ертегіден батырды енгізу .

Алдымен ат ойлап табылады. Әрбір қатысушы сонан соң , «қоса өру» өз әңгімесі, жалпы әңгіме құрайды. Бастаушы екпінді - жұмыс жүрісін бақылайды .

Отбасының басын таңдайды барлық үй іші рольдері және жанұялы фотография тобын орналастырады ( қауым, бастық , ағайындар , әпкетайлар, олардың күйеулер , балалар)

7. Жаттығу. «Тиым салынған ұрық»

Барлығы шеңберде отырады. Орталыққа әрбір отырған орындыққа зат қойылады және, мынау "тиым салынған ұрық" мына затқа көңіл бөлу бойынша тиісті әрекеттер жасайды және жақын келеді. Сонан соң әңгімелерді ұйып тыңдап, басқалардың өз сезім әрекетіне көңіл бөлуі жарияланады.

Барлығы параққа сөйлем жазады, жалғасысы парақта менің жазғым, келеді. Парақтар орындыққа ортаға салынып, бастаушы парақты өзіне таңдайды, әрбір қатысушы не оқитынын шатысып қалады. Содан соң барлық жұптарға бөлініп параққа жазылған проблемаларды талқылайды. Содан соң шеңберде талқылау жүреді

8. Жаттығу « Мен екпіндімін»

Әр түрлі екпіндермен сөз айту. Екеуден басында айтып, қандай екпінді сөзді кім көбірек ойлап табады? Содан кейін тапсырма беріп, қандай екпін айтылуы тиіс.

«Әткеншек» - бір бірімен әртүрлі халықтарда танысша құттықтайды.

1. 
   Қол алысу. (сыртқы шеңбер –ерлер, ішкі де –назды әйелдер);
   
2. 
   Орысша : (кәдімгідей бас ию)
   
3. 
   Шығыстарда –қол баста болып, жүрегі сіздерде;
   
4. 
   Жапонша (қолдар көкірекке бойлай, көкірекке еңкейіп, тіке әңгімелесушіге тіке көзбен қарауға болмайды;
   
5. 
   мұрын жоғары;
   
6. 
   Француздарша -әйелдер сәлем берсе, ерлер қалпағын алып секіреді.
   

1. Хат тасушы –барлығы бір –біріне мына сенің екі жақсы қасиетін маған біреуі маған ұнамайды, немесе «жаңа жылда мен саған тілеймін» тақырыпта хат жазады. Одан кейін кімге хат жазғаны саналып, барлық кезде жеңуші марапатталады.

1. 
   Түрі: әркім өзінің жазуын айтады.
   

Таңертең оянып, жаттығу жасаймыз, екеуімз бір – бірімізге бұрылап қарап, екіншісі артта тұрып, Қолға және кеудеге орнымызды алмастыра жаттығуды істейміз..

Қолдармен тіреліп, тырысып күреседі, аяқты орыннан қазғалтуға болмайды.

Екі адам арқамен ыңғайлы күйде тұрып,

14 . Жаттығу «Балауыз таяқшалар»

Топта 6-8 адам болады. Барлық жақтан ортада жылу болып қоршап, топ болып қолдар ұстайды, (көздерін жұмып) барлық жақтан барлығы түсе бастайды. Орталық арқылы шеңберге өтуі керек.

Барлығы ортаға жұмулы көзбен шығады. Қатысушыға фактура мата, қол бет киім олар кімдікі екендігі анықталып түсіндіріледі. Одан кейін келесі жүреді. (сөйлесуге болмайды)

Барлығы көзді жұмып, орталық арқылы жүреді де жұбын тауып алады. Алда біреуі көзді ашып алда тұрғанға таза, ұқыпты алып бару керек. Жұбын тағы аңдап, қосылу. Көзді ашып тек қана жетегінде сандалу.

Тағы кішкене паравоз қозғаушы температурасы ұлғайғанда, «құрамын» тағы қосу тиіс. Тек біріншісінің көзі ашылады.

17. Жаттығу «разминка»

Бір –біріне 10 қадамдай қашықтықпен қарама қарсы тұрады.

1. 
   Көзді жұмып бір –біріне қарама қарсы жақындап қолдарын ашып, тыңдағанда бұл адам не ойлайтынын сезеді, бұл сізге қалай қатысты. Негігі позицияны алу.
   
2. 
   Көзді жұмып жақындап келіп, тиіп кету.
   
3. 
   Арқаларын бір –бірімен жету, ыңғайлы жағдайды табу, келу-қайту.
   
4. 
   Арқаларымен қайтадан тиіп кету. «қосыла кету» жақын бағытта келу.
   
5. 
   Бұл жаттығуда өзінің сезімдері туралы айтып, қолдарын алу, шеңберде сөйлесу содан кейін, талқылау.
   

Барлығы көзін жұмып бөлмемен тарап кетеді де өзінің оң қолын оған береді, одан кейін сол қолымыз басқа қолды іздейді. Барлығы бұл жаттығуды ән ойнағанда , бірдей уақытта көзді жұмып жасайды

Шарты –егер қол бос емес болса, онда ол тіркелмеу керек. Сізде кімнің қолы екендігін барлығы шатаса бастағанды, көзді ашпай анықтау керек.

Құрметті Мемлекеттік аттестациялық комиссиясының төрайымы!

Құрметті Мемлекеттік аттестациялық комиссия мүшелері!

Cіздердің назарларыңызға «Оқушылардың шамадан артық эмоционалды зорлануы және одан шығару жолдары» тақырыбында орындалған диплом жұмысы ұсынылады.

Психологияда балалардың жас ерекшеліктерімен байланысты орын алатын эмоционалдық тұрақсыздықтар көптен бері зерттелінуде. А.Адлер /15/, Л.С.Выготский /28/, Л.А.Орбели /45/, Г.Селье /85/, Дж. Доллард, Л.Берковитц, С.Розенцвейг, К.Роджерс /45/, Ө.Тлеуқабылұлы /76/, К.Юнг /97/, В.Франк /91/, Ф.Перлз /25/, Изард /44/, З.Фрейд /90/ Э.Фромм /92/, Қ.Жарықбаев /40/ т.б. көптеген ғалымдар еңбектерінде эмоционалдық жағдайлардың аныќтамасы мен сипаттамасы, эмоционалдық зорланудың пайда болу себептері және одан шығу жолдары талданған. Осының негізінде мектеп жасындағы балалардың бойында кездесетін агрессияның айќын дәлелдемелері арќылы түрлері көрсетілген. Оқушылардың мектеп табалдырығынан аттауымен байланысты көптеген жаңалықтарды меңгеруімен байланысты, бала өміріндегі кризистік даму кезеңдерімен байланысты орын алатын қиындықтар олардың мінез-құлқының кейбір көрсеткіштерінің шамадан артық дамып кетуі, мазасыздануының, агрессиясының орын алуы байқалады. Осы құбылыстардың ерекшеліктерін зерттеушілер К.Леонгард, Л.В.Личко, Р.Д.Шмишек, Филипс, Басс және Дарки т.б. жан-жақты зерттеп, оның типологиясын жасаған. Аталған зерттеулер нәтижесін оқушылардың шамадан артық золаруын болдырмау және осы жағдайдан шығару барысында тиімді пайдалану жолдары анықталған.

Оқушыларда шамадан артық зорлану орын алғанда оларға нақты көмек көрсету жолдары мен құралдарын анықтау қажет болғандықтан біз дипломдық зерттеу тақарабын «Оқушылардың шамадан артық эмоционалды зорлануы және одан шығару жолдары» деп анықтадық.

Зерттеу объектісі: білім беру жүйесіндегі психологиялық қызмет.

Зерттеу пәні: мектеп психологінің бастауыш сынып оқушыларына қызмет көрсету мазмұны.

Зерттеудің ғылыми болжамы: оқушылардың шамадан артық зорлануының себептерін анықтап, одан шығару амалдарын өз уақытында жүргізу арқылы балалардың эмоционалдық жағдайын жақсартуға мүмкіндік туады.

Зерттеу мақсаты: бастауыш сынып оқушыларының шамадан артық эмоционалдық зорлануының алдын алу және коррекциялаудың ерекшеліктерін анықтау және коррекциялық әдістерді пайдалану жолдарын үйрену.

Зерттеу міндеттері:

• 
  мектеп жасындағы балалардың психоэмоционалдық дамуының ерекшеліктері проблемасы бойынша ғылыми-әдістемелік еңбектеді талдау;
  
• 
  оқушыларда орын алатын шамадан артық эмоционалды зорлануының түрлерін және себептерін анықтау;
  
• 
  психоэмоционалдық зорлануға стресс, мазасыздану, депрессия жағдайында болудың әсерін анықтау және дмагностикалау;
  
• 
  психоэмоционалдық зорланудың балаларды агрессивтілікке, мазасыздану жағдайларына алып келуін дәлелдеу;
  
• 
  мектеп психологінің балаларда кездесетін шамадан артық эмоционалдық зорлану ерекшеліктерін коррекциялау.