«психология және адам дамыу» бойынша дәрістер жиынтығы

8-тақырып Ерік

• Ерік турлы түсінік.
• Еріктің функциялары.
• Тұлғаның еріктік қасиеттері.
• Ерікті тәрбиелеу.
• Ерік – бұл адамның өз мінез-құлқын саналы реттеу қабілеті, өзінің барлық күшін қойылған мақсатқа жетуге бағыттау.

Ерік – іс - әрекеттің саналы реттелуіне негізделген психиканың ерекше формасы. Іс - әрекетті орындау тұлғаның іс - әрекет элементтерін ұйымдастыруы және басқаруы болып табылады, яғни іс-әрекет процесін және өзін басқару. Еріктік іс - әрекет тұлға қасиеттерімен (өмірлік тілекпен, ұмтылыстармен, сенімдермен және т.б.), іс - әрекеттің мазмұнымен, өмірлік жағдайлармен детерминантталған.

• Ерік – іс - әрекеттің саналы реттелуіне негізделген психиканың ерекше формасы. Іс - әрекетті орындау тұлғаның іс - әрекет элементтерін ұйымдастыруы және басқаруы болып табылады, яғни іс-әрекет процесін және өзін басқару. Еріктік іс - әрекет тұлға қасиеттерімен (өмірлік тілекпен, ұмтылыстармен, сенімдермен және т.б.), іс - әрекеттің мазмұнымен, өмірлік жағдайлармен детерминантталған.

Ерік функциялары:

• Түрткілер мен мақсаттарды таңдау;
• Мотивацияның жетіспеушілігінен немесе көптігі кезінде әрекетке итермелеуді реттеу;
• Адам орындайтын адекватты әрекеттер жүйесіне психикалық процестерді ұйымдастыру;
• Қойылған мақсатқа жетуде кедергілерді жеңуге бағытталған психикалық және физикалық мүмкіндіктерді мобилизациялау.

• 2. Еріктік әрекеттер түрлері :
• - ырықты ;
• - ырықсыз ;
• - қарапайым;
• - күрделі.

Еріктік іс- әрекеттердің құрылымы:

• Еріктік іс- әрекеттердің құрылымы:
• Саналы мақсаттардың қойылуы (құмарлық, тілек, талпыныс);
• Шешім қабылдау (мотивтер күресі, басқа талпыныстардың пайда болуы);
• Жоспарлау және ұйымдастыру (тәсілдер мен құралдарды таңдау, орындаудың бірізділігін орнату, ішкі және сыртқы кедергілерді есепке алу), орындау.
• Мотивтердің ішкі күресі еріктік акттің пайда болуы мен іске асу шарты ретінде көрінеді.

Еріктің амал кезеңдері

• Мақсат және оған жетуге ұмтылу

• Мақсатқа жету мүмкіншіліктерін түсіну

• Ниет тілектердің пайда болуы

• Ниеттер тартысы және оның біреуін қалау

• Тоқтамға келу үшін мүмкіншіліктердің біреуін қалау

• Тоқтамға келген шешімді орындау

Ерік сапалары:

• Ерік сапалары:
• мақсатқа ұмтылыс;
• принциптілік;
• дербестік;
• инициативалық;
• шешім қабылдағыштық;
• табандылық;
• ұйымдасқандық;
• батылдық;
• тәртіптілік.

• ЭМОЦИЯ
• Эмоция латын тілінен аударғанда ‘emoveo’, яғни - қобалжу деген мағынаны білдіреді.
• Эмоция – бұл адамның айналадағы өмір шындығына және өз басына деген өзіндік қарым-қатынасы.

Эмоция - адамның мінез-құлқына, іс-әрекетіне, пікіріне қанағаттануы немесе қанағаттанбауынан көрінеді.

• Эмоция - адамның мінез-құлқына, іс-әрекетіне, пікіріне қанағаттануы немесе қанағаттанбауынан көрінеді.
• Егер қажеттілік процесі қанағаттанатын болса, онда адам жағымды эмоциялық күй кешеді, егер, керісінше қанағаттанбаса онда жағымсыз күй кешеді.

• Эмоция түйсік, қабылдау немесе ойлау сияқты санадағы нақтылықты бейнелеудің бір түрі болып саналады. Бірақ эмоция заттар мен құбылыстардың тек өзін ғана бейнелеп қоймайды, олардың субъектіге қатынасын және қажеттіліктерінің мағыналылығы мен іс-әрекеттің түрткілерін көрсетеді.

Шаттану –мұң, үрей мен қорқу, масаттану, өкіну осылардың барлығы адамның тітіркендіргіштерге психикалық реакциясының түрлерін көрсетеді. Осы реакцияларды әр адам субъективті қабылдайды да ерекше эмоциялық күй кешеді. Сонымен қатар адамның эмоциялық сферасы әртүрлі болғанымен оны тұлғадан бөлек қарай алмаймыз.

• Шаттану –мұң, үрей мен қорқу, масаттану, өкіну осылардың барлығы адамның тітіркендіргіштерге психикалық реакциясының түрлерін көрсетеді. Осы реакцияларды әр адам субъективті қабылдайды да ерекше эмоциялық күй кешеді. Сонымен қатар адамның эмоциялық сферасы әртүрлі болғанымен оны тұлғадан бөлек қарай алмаймыз.

Эмоцияның негізгі қасиеттері

• Эмоцияның негізгі қасиеттері
• Эмоцияның субъективтілігі;
• Эмоцияның полярлылығы;
• Эмоцияның фазалығы.

• Эмоцияның субъективтілігі- адамдағы барлық психикалық құбылыстар субъективті болады, ол адамның өмірлік тәжірибесіне, жағдайына, ұстанымдарына байланысты болады, бірақ субъективтілік эмоцияда ерекше аңғарылады.

Эмоцияның кейбір түрлерін адам тежеп ұстай алады да, сырт көрінісі мүлдем қарама-қайшы көрініс алуы ықтимал. Эмоцияның субъективтілігінің ең бір негізгі ерекшелігі ол бір жағдайда әр адам әр түрлі эмоциялық күй кешеді, ал ұқсас күйзелістерінің өзінде де айырмашылықтар болады. Кей кездері біз өз күйзелісімізді сөзбен жеткізе алмаймыз, бұдан иллюзия пайда болуы мүмкін, яғни адамның нақтылы өмірден шетте қалу сезімі болады.

• Эмоцияның кейбір түрлерін адам тежеп ұстай алады да, сырт көрінісі мүлдем қарама-қайшы көрініс алуы ықтимал. Эмоцияның субъективтілігінің ең бір негізгі ерекшелігі ол бір жағдайда әр адам әр түрлі эмоциялық күй кешеді, ал ұқсас күйзелістерінің өзінде де айырмашылықтар болады. Кей кездері біз өз күйзелісімізді сөзбен жеткізе алмаймыз, бұдан иллюзия пайда болуы мүмкін, яғни адамның нақтылы өмірден шетте қалу сезімі болады.